Nowe zasady finansowania pomocy obywatelom Ukrainy

Ustawa z dnia 13 stycznia 2023 r. o zmianie ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa oraz niektórych innych ustaw (dalej zwana Ustawą) w art. 12 ust 17 określa następujące warunki udzielania obywatelowi Ukrainy przez wojewodę i inne podmioty pomocy w zakresie zakwaterowania i wyżywienia po upływie 120 dni od dnia pierwszego wjazdu na terytorium RP po 24.02.2022 r.:

a. posiadanie numeru PESEL przez obywatela Ukrainy;
b. pokrycie przez niego z góry 50% kosztów pomocy, ale nie więcej niż 40 zł za dzień w okresie od 121 do180 dnia od pierwszego wjazdu na terytorium RP;
c. pokrycie przez niego z góry 75% kosztów pomocy, ale nie więcej niż 60 zł za dzień od 181 dnia od pierwszego wjazdu na terytorium RP.

Biorąc pod uwagę fakt, że istnieją grupy osób, wymagające szczególnego wsparcia, które mogą nie być w stanie partycypować w kosztach pomocy, ustawodawca zwolnił z tego obowiązku obywateli Ukrainy, którzy spełniają co najmniej jedną z poniższych przesłanek:

• posiadanie orzeczenia o niepełnosprawności lub stopniu niepełnosprawności lub orzeczenie, o którym mowa w art. 5 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych;
• opieka nad osobą niepełnosprawną posiadającą polskie orzeczenie o niepełnosprawności lub stopniu niepełnosprawności lub orzeczenie, o którym mowa w art. 5 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych;
• ukończenie 60 roku życia (w przypadku kobiet), bądź 65 roku życia (w przypadku mężczyzn);
• bycie w ciąży;
• bycie osobą wychowującą dziecko do 12 miesiąca życia;
• samotne sprawowanie na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej opieki nad trojgiem i więcej dzieci;
• bycie małoletnim;
• bycie opiekunem tymczasowym ustanowionym dla małoletniego, o którym mowa w art. 25a ust. 1 ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy.

Celem znowelizowanych przepisów jest zmobilizowanie obywateli Ukrainy uciekających przed wojną do aktywizacji zawodowej oraz w miarę ich możliwości do samodzielnego funkcjonowania na terytorium RP.

Nie mają one natomiast doprowadzić do bezdomności obywateli Ukrainy, uciekających przed wojną, którzy nie są w stanie partycypować w kosztach pomocy. W związku z faktem, że nie jest możliwe wskazanie w ustawie wszystkich okoliczności, które mogą utrudnić obywatelom Ukrainy proces usamodzielnienia się, dodano ogólną przesłankę znajdowania się w trudnej sytuacji życiowej, uniemożliwiającej udział w kosztach pomocy. Spełnienie tej przesłanki ma podlegać ocenie wojewody oraz innych podmiotów, zobligowanych do kierowania się przy tym względami humanitarnymi.

Zapisy ustawy celowo nie wymagają stosowania żadnych określonych procedur administracyjnych, ani wywiadów środowiskowych przy ocenie spełnienia przesłanek do zwolnienia z partycypacji w kosztach pomocy, dając możliwość wypracowania wojewodom oraz innym podmiotom mechanizmów, adekwatnych do sytuacji w danym podmiocie. Ustawodawca nie wskazał również wzorów wniosków, ani dokumentów, których zbieranie i gromadzenie byłoby niezbędne do zwolnienia obywatela Ukrainy z partycypacji w kosztach pomocy. Wobec powyższego wypracowane mechanizmy powinny być możliwie najprostsze, a ich realizacja przebiegać sprawnie.

Rekomendowane jest zbieranie ankiet od obywateli Ukrainy, chcących skorzystać ze zwolnienia z partycypacji w kosztach pomocy (propozycja przykładowej ankiety w załączniku). Nie ma konieczności zbierania, ani gromadzenia żadnych dodatkowych oświadczeń, zaświadczeń, ani kopii dokumentów. W przypadkach budzących wątpliwości można poprosić o wgląd do dokumentów, potwierdzających wskazane w oświadczeniu okoliczności. W pierwszej kolejności rekomendowane jest jednak korzystanie z dostępnych organom danych i rejestrów. Powinno się również określić, czy przesłanka do zwolnienia z partycypacji w kosztach, na którą powołuje się obywatel Ukrainy ma charakter trwały, czy czasowy i wymaga po pewnym okresie ponownej weryfikacji. Nie jest natomiast wymagane tworzenie odrębnego dokumentu dla obywatela Ukrainy, potwierdzającego zwolnienie go z partycypacji w kosztach pomocy. Wystarczy odnotowanie tego faktu w zestawieniu informacji, o którym mowa w art. 12 ust. 17g.
Wobec obywateli Ukrainy, którzy uchylają się od obowiązków nałożonych ustawą rekomendowana jest relokacja przez Urząd Wojewódzki do obiektu o niższym standardzie do czasu wyjaśnienia ich sytuacji życiowej. W tym procesie pomocne będzie nawiązanie współpracy z organizacją pozarządową, która oferuje wsparcie obywatelom Ukrainy w procesie aktywizacji i integracji.

Obywatele Ukrainy, których okres przebywania na terytorium RP nie przekroczył jeszcze 120 dni, liczonych od dnia pierwszego wjazdu na terytorium RP po 24.02.2022 r., powinni być traktowani na dotychczasowych zasadach. Jednocześnie wojewoda i inne podmioty powinny zapoznać ich z obowiązującymi zasadami pomocy i zapewnić wsparcie w procesie wyrabiania numeru PESEL.

Wojewodowie powinni wspierać jednostki samorządu terytorialnego w procesie wdrożenia ww. przepisów. W tym celu należy zorganizować spotkanie dla jednostek oraz wyznaczyć osobę do kontaktu w Urzędzie Wojewódzkim.

Źródło: rekomendacje Departamentu Administracji Publicznej MSWiA
dotyczące stosowania przepisów związanych ze zwolnieniem z partycypacji w kosztach pomocy obywatela Ukrainy