84. rocznica egzekucji Polaków z Wolnego Miasta Gdańska
22 marca 2024 roku o godz. 12.00 na Cmentarzu Ofiar Hitleryzmu na gdańskiej Zaspie odbyła się uroczystości upamiętniająca 84. rocznicę egzekucji polskich działaczy w Wolnym Mieście Gdańsku.
W wydarzeniu przy pomniku „W hołdzie ofiarom – Polonii Gdańskiej” uczestniczyli przedstawiciele organizacji kombatanckich, Samorządu Województwa Pomorskiego, Miasta Gdańska, służb mundurowych i mieszkańców Gdańska.
Podczas uroczystości Samorząd Województwa Pomorskiego reprezentowała Hanna Zych-Cisoń, Wiceprzewodnicząca Sejmiku Województwa Pomorskiego oraz członkowie Kolegium do Spraw Dziedzictwa Kulturowo-Historycznego: Hanna Śliwa-Wielesiuk, Karol Wardański – Przewodniczący i Tamara von Wiecka-Olszewska.
Od pierwszego dnia agresji na Polskę Niemcy prowadzili szeroko zakrojone działania mające na celu doprowadzić do całkowitego zniszczenia wszelkich oznak polskości w Wolnym Mieście Gdańsku. Niemiecki akt ludobójstwa „Intelligenzaktion” był skierowany głównie przeciwko polskiej elicie. Polacy mieszkający w Wolnym Mieście Gdańsku nie spodziewali się bestialskiej postawy wobec nich ze strony niemieckich sąsiadów. Jeszcze przed wojną została sporządzona skrupulatna lista wrogów III Rzeszy. Niemcy już 1 września 1939 r. rozpoczęli aresztowania i mordy polskich patriotów, działaczy wszystkich polskich organizacji i stowarzyszeń. Eksterminacja objęła polską arystokrację, inteligencję, duchowieństwo, urzędników, a także żołnierzy, kolejarzy i pocztowców, broniących polskich placówek z poświęceniem życia. Byli oni przewożeni do powstającego obozu koncentracyjnego w Sztutowie.
Już 11 stycznia 1940 r. Niemcy dokonali pierwszej masowej egzekucji Polaków z Wolnego Miasta Gdańska, w lesie niedaleko od obozu zagłady Stutthof. Tego dnia zginęło 22 Polaków. Ciała zakopano w zbiorowej mogile, którą odnaleziono dopiero w 1979 r. Dwa miesiące później, 22 marca 1940 r., w Niedzielę Palmową, Niemcy wytypowali około 100 więźniów do tzw. kompanii karnej. 22 marca w Wielki Piątek, po porannym apelu Niemcy wyselekcjonowali spośród nich grupę 67 więźniów przeznaczonych do rozstrzelania. Wyprowadzono ich do pobliskiego lasu, nad uprzednio przygotowane doły śmierci, gdzie zostali zamordowani. Była to druga masowa egzekucja Polaków w Wolnym Mieście Gdańsk.
Egzekucją kierował SS-Obersturmführer Richard Reddig. Po mordzie na miejscu zbrodni Niemcy posadzili drzewa, tak by prawda o okrucieństwach dokonanym na Polakach nigdy nie ujrzała światła dziennego. Po wojnie udało się odnaleźć miejsce kaźni, a zwłoki pomordowanych ekshumować i godnie pochować.
Wśród zamordowanych tego dnia znalazła się grupa najbardziej aktywnych działaczy polskich z Wolnego Miasta Gdańska. Zbrodnia ta była elementem planu likwidacji polskiej inteligencji. Tego dnia zginęło wielu wybitnych przedstawicieli polskich z Wolnego Miasta Gdańska, w tym późniejsi błogosławieni księża Bronisław Komorowski i Marian Górecki . Niemcy zamordowali również m.in. polskiego posła do parlamentu WMG Antoniego Lendziona, profesora Gimnazjum Polskiego dr. Władysława Pniewskiego czy prokurenta banku polsko-brytyjskiego Feliksa Muzyka.
W pierwszej egzekucji zginęli:
Franciszek Kręcki – działacz na rzecz przyłączenia Gdańska do Polski, następnie działacz polski w Wolnym Mieście Gdańsku. Członek Towarzystwa Przyjaciół Nauki i Sztuki, Macierzy Szkolnej, prezes gdańskiego oddziału ZHP, współzałożyciel i prezes Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”, założyciel Zrzeszenia Ochotników Armii Polskiej Obywateli Wolnego Miasta Gdańska, bankowiec.
Bonifacy Łangowski – adwokat, delegat gdańskich Polaków w paryskich negocjacjach nad polsko-gdańskim układem handlowym. W latach 1920-1928 polski poseł do Volkstagu.
Witold Nełkowski – kolejarz, sekretarz Polskiego Zrzeszenia Pracy, członek Gminy Polskiej, Gminy Polskiej – Związku Polaków (członek Zarządu), Macierzy Polskiej, Klubu Sportowego „Gedania”, Rodziny Kolejowej, Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” i Koła Miłośników Sceny.
Bł. ksiądz Franciszek Rogaczewski – proboszcz kościoła pod wezwaniem Chrystusa Króla w Gdańsku, założyciel wielu organizacji religijnych i narodowych dla Polaków w Wolnym Mieście Gdańsku, kapelan kolejarzy i pocztowców.
Ksiądz Bernard Wiecki – Od 1917 r. wikary m.in. w Kaplicy Królewskiej w Gdańsku. Działacz organizacji polskich w Wolnym Mieście Gdańsku. W 1935 r. kandydat jako przedstawiciel Polaków do Volkstagu. Współorganizator manifestacji patriotycznych, a także: Buczkowski Brunon, Buliński Zygmunt, Chmielecki Józef, Gołombiewski Maksymilian, Hallman Jan, Kramer Gustaw, Langiewicz Stanisław, Maciejewski Antoni, Masłoch Jan, Ostrowski Kazimierz, Różankowski Aleksander, Szymański Władysław, Tejkowski Czesław, Tetzlaff Bernard, Thomas Henryk, Zdeb Jan, Zielke Werner.
