ZAZ to rozwiązanie dostępne tylko dla organizacji pracujących z osobami niepełnosprawnymi, w szczególności osobami z orzeczonym znacznym stopniem niepełnosprawności. ZAZ działa w celach rehabilitacji zawodowej i społecznej osób niepełnosprawnych. ZAZ nie jest samodzielną formą prawną. Nie ma osobowości prawnej i  funkcjonuje jako jednostka wyodrębniona w instytucji lub organizacji, która ZAZ utworzyła.

Podmioty ubiegające się o status ZAZ dla utworzonej przez siebie wyodrębnionej organizacyjnie i finansowo jednostki powinny:

• zapewnić, aby co najmniej 70% ogółu zatrudnionych w tej jednostce stanowiły osoby niepełnosprawne (w szczególności skierowane do pracy przez powiatowe urzędy pracy):
  - z orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności;
  - z orzeczeniem o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności, u których stwierdzono autyzm, upośledzenie umysłowe lub chorobę psychiczną, w tym osoby, w stosunku do których rada programowa działająca w WTZ zajęła stanowisko uzasadniające podjęcie zatrudnienia i kontynuowanie rehabilitacji zawodowej w warunkach pracy chronionej, z zastrzeżeniem, że wskaźnik ich zatrudnienia nie przekracza 35% ogółu zatrudnionych;
• posiadać obiekty i pomieszczenia, które odpowiadają przepisom i zasadom BHP oraz uwzględniają potrzeby osób niepełnosprawnych w zakresie przystosowania stanowisk pracy, pomieszczeń higieniczno-sanitarnych i ciągów komunikacyjnych, a także spełniają wymagania dostępności do nich;
• zapewnić doraźną i specjalistyczną opiekę medyczną, poradnictwo i usługi rehabilitacyjne;
• przeznaczać uzyskane dochody na zakładowy fundusz aktywności;
• uzyskać pozytywną opinię starosty o potrzebie utworzenia ZAZ.

ZAZ utworzyć mogą: gmina, powiat, fundacja, stowarzyszenie lub inna organizacja społeczna, której celem jest rehabilitacja społeczna i zawodowa osób niepełnosprawnych. Instytucja, która ZAZ utworzyła podpisuje umowy w sprawach ZAZ i odpowiada za jego długi. Do prowadzenia spraw ZAZ zarząd organizacji prowadzącej może wyznaczyć osobę, której przekaże odpowiednie pełnomocnictwa.

ZAZ prowadzi dwojaką działalność – rehabilitację społeczną i zawodową osób niepełnosprawnych określaną w przepisach jako obsługowo-rehabilitacyjną  oraz działalność gospodarczą.

Procedura rejestracyjna jest trudna i trwa około dwóch lat. Status ZAZ nadaje wojewoda. ZAZ może korzystać z korzystnego systemu dofinansowania ze środków PFRON oraz środków samorządu terytorialnego. PFRON może sfinansować nie tylko koszty utworzenia ZAZ, ale także jego prowadzenia (z wyłączeniem kosztów działalności gospodarczej), w szczególności działalność rehabilitacyjną, jak również wynagrodzenia dla pracowników (do wysokości 130% wynagrodzenia minimalnego). Przepisy nakładają na organizatora ZAZ obowiązek podpisania z pracownikami umów o pracę.

Należy jednak zwrócić uwagę, że koszty poniesione przed podpisaniem umowy o utworzenie ZAZ (często już na tym etapie konieczne jest poniesienie znaczących wydatków, np. na adaptację pomieszczeń i obiektów) nie zostaną zwrócone ani uwzględnione jako wkład własny.

Dochody z działalności gospodarczej oraz zwolnień podatkowych ZAZ muszą być przeznaczone w całości na zakładowy fundusz aktywności, z którego finansowane mogą być m.in.: usprawnienie i dodatkowe oprzyrządowanie stanowisk pracy, wspomagające samodzielne funkcjonowanie osób niepełnosprawnych w zakładzie pracy, poprawa warunków pracy osób niepełnosprawnych, zakup sprzętu i wyposażenia pomagającego osobie niepełnosprawnej, dokształcanie, przekwalifikowanie i szkolenie osób niepełnosprawnych, rekreacja i uczestnictwo osób niepełnosprawnych w życiu kulturalnym, pomoc w zaspokajaniu innych potrzeb socjalnych i związanych z rehabilitacją społeczną zatrudnionych osób niepełnosprawnych. Środki funduszu aktywności przeznaczone na poprawę warunków pracy nie mogą przekraczać 30% rocznych wpływów tego funduszu.

Ograniczenia celów, na jakie może być przeznaczony fundusz aktywności zawodowej oznaczają, że dochodów ZAZ organizacja prowadząca nie może przeznaczyć na bieżące koszty prowadzenia ZAZ i na realizację swojej działalności statutowej.

Organizacja prowadząca ZAZ jest zwolniona z podatków w zakresie działalności ZAZ, z tym że: 

• z podatków od nieruchomości, rolnego i leśnego – na zasadach określonych w przepisach odrębnych,
• z podatku od czynności cywilnoprawnych – jeżeli czynność przez niego dokonana pozostaje w bezpośrednim związku z prowadzeniem zakładu. 

Zwolnienie nie obejmuje: podatku od gier, podatku od towarów i usług oraz podatku akcyzowego, cła, podatków dochodowych, podatku od środków transportu.

Organizacja prowadząca ZAZ jest zwolniona z podatków w zakresie działalności ZAZ, z wyjątkiem opłaty skarbowej i opłat o charakterze sankcyjnym. Prowadzący ZAZ przekazuje środki uzyskane z tytułu powyższych zwolnień na:

• PFRON – w wysokości 10%,
• zakładowy fundusz rehabilitacji osób niepełnosprawnych – w wysokości 90%.

Organizacja pozarządowa prowadząca ZAZ jest zobowiązana do prowadzenia odrębnej i pełnej ewidencji księgowej dla działalności zakładu. Ponadto przekazuje raz na kwartał odpowiedniej jednostce organizacyjnej samorządu województwa informacje o wydatkowanych środkach (z dotacji przyznanej przez samorząd, zwanej funduszem) na formularzach określonych w umowie o utworzeniu ZAZ.

Niezależnie od raportów kwartalnych, organizacja pozarządowa prowadząca ZAZ składa roczne rozliczenie środków wydatkowanych z funduszu wraz z uzasadnieniem. Na żądanie odpowiedniej jednostki organizacyjnej samorządu województwa, organizator ZAZ zobowiązany jest do udostępnienia bilansu rocznego ZAZ.

Ze względu na to, że ZAZ nie jest samodzielną instytucją, nadzór nad jego działalnością sprawuje organ nadzoru właściwy dla organizacji czy instytucji prowadzącej. Działalność ZAZ powinna być szczegółowo opisana w sprawozdaniach organizacji prowadzącej. Uprawnienia kontrolne przysługują instytucjom publicznym, które przekazały danej organizacji dotacje, a w przypadku wszystkich dotacji ze środków publicznych – Naczelnej Izbie Kontroli.